Meeteenheden

In het verleden ontstonden er vele meeteenheden of maatstelsels. Per land, streek of stad verschilden de “standaardmaten”.

Lengte

Met een lengtemaat wordt het formaat van een lijn, een touw of de afstand tussen objecten aangegeven. Bij een vierkant/rechthoek of een kubus/balk is de lengte de grootste liggende zijde naast de breedte, de hoogte en diepte. Het formaat van breedte, hoogte en diepte worden ook aangegeven in dezelfde maateenheid.

Gewicht

Het gewicht is de kracht die een voorwerp uitoefent op de poten waar het op staat of de touwen waar het in hangt. Niet te verwarren met de massa van een voorwerp. De massa is een constante, het gewicht is variabel en hangt samen met de atmosferische omstandigheden en de zwaartekracht.

Inhoud

De inhoud is de hoeveelheid materie die in een voorwerp zou kunnen passen als het hol is of zou zijn. Dit wordt aangegeven in een meetkundige eenheid. Het woord wordt ook gebruikt om aan te geven wat er in een artikel of verhaal beschreven wordt.

Metriek stelsel

Het metrieke stelsel is het meest voorkomende stelsel voor afstand, gewicht en volume. Lengte wordt uitgedrukt in meters, massa in grammen, inhoud in liters. Van 1790 tot 1798 ontwierp een commissie van wis- en natuurkundigen het metrieke stelsel in opdracht van Franse revolutionaire regering. Deze wetenschappers baseerde hun matenstelsel op het idee van de Vlaming Simon Stevin. Stevin deelde al in 1585 het getal 1 door 10, 100 en 1000. Zo ontstond de decimale breuk (0,1 tiende, 0,01 honderdste, 0,001 duizendste) Daarvoor werd het Zestigtallige stelsel gebruikt dat we nu alleen nog kennen in de tijdindeling. (60 minuten en 60 seconde) en de booggraad. De meter was nog niet algemeen in gebruik en werd pas in 1820 verplicht in het Koninkrijk der Nederlanden (toen nog bestaande uit Nederland, België en Luxemburg). Tussen 1837 en 1874 volgden Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk en Hongarije. Pas op de Internationale Diplomatieke Meterconferentie van 1875 werd het metrieke stelsel algemeen aanvaard door vele landen. Tot 1958 sloten grote landen als Japan, Rusland en China zich aan bij een wettelijk gebruik van het metrieke stelsel. Het Verenigd Koninkrijk verzette zich tegen het metrieke stelsel tot in 1975, waarna ook daar het werd ingevoerd, zij het met protest en uitzonderingen.

De “standaardmeter” werd in 1799 gemaakt en ligt opgeslagen in Frankrijk. Aan deze meter werden tot 1983 alle meters ter wereld geijkt. Tegenwoordig worden ze geijkt met behulp van de bekende lichtsnelheid.

Zie ook Decimale graad

British Imperial en United States Customary stelsels

Een benzineblik zoals je vlak bij de VS-Canadese grens kunt kopen. De inhoud is aangegeven in liters, Imperial en US Gallons

In de British Imperial (BI) en United States Customary (USC) stelsels worden lengtematen uitgedrukt in inches, yards en miles, gewichten in ounces en pounds, inhoud in pints, fluid ounces en gallons. Beide stelsels zijn gebaseerd op maten die de Britten tot de 19de eeuw gebruikten in het Verenigd Koninkrijk en haar (voormalige) koloniën. Omdat de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk in de 19de eeuw en later apart de maten per wet standaardiseerden verschillen ze van elkaar, de meeste lengte- en gewichtsmaten verschillen weinig, maar de inhoudsmaten verschillen veel.

Ook in Nederland en België werd voor de invoering van het metrieke stelsel gebruik gemaakt van deze maateenheden. De Duim was een “Inch” en de Voet een “Foot”. De "mijlpaal", het “pondje kaas”, het “onsje meer” en natuurlijk die het "koude pintje” zijn herinneringen aan die tijd. Op dit moment zijn de Verenigde Staten, Liberia en Myanmar de enige landen die het BI- of USC-stelsel als wettelijk hanteren. Topografische kaarten zijn in deze landen zijn uitgevoerd in mijlen en voeten. Afstanden en schaal verschillen dus met het metrieke systeem.

Hoewel de metrische maten ook in het Verenigd Koninkrijk doorgevoerd zijn, gebruikt men langs de weg nog steeds mijlen voor de afstanden tussen woonkernen en mijlen per uur voor snelheid. In het Verenigd Koninkrijk is nog wel een wet die zegt dat bier uitsluitend geschonken mag worden in pints of half pints. Een Belgisch biercafé mocht hierdoor niet de originele (karakteristieke) glazen gebruiken.

Metrisch versus Imperial

Misschien eerst wat Latijn, voor alle metrische maten telt;

• milli = 0,001 (eenduizendste)
• centi = 0,01 (eenhonderdste)
• deci = 0,1 (eentiende)
• 1 = 1
• deca = 10
• hecta of hecto = 100
• kilo = 1000

Voor het Imperiale lengtematenstelsel is het getal 12 de basis. Het getal 12 wordt als het perfecte getal gezien, want het is een multideelbaar en -vermenigvuldigbaar getal (door 2, 3, 4 en 6) en hierdoor werd het vroeger als grondgetal gekozen dat in veel meeteenheden gebruikt wordt. Het huidige (metrische) grondgetal 10 is slechts deelbaar door 2 en 5.

Deelbaar

• 12 / 2 = 6
• 12 / 3 = 4
• 12 / 4 = 3
• 12 / 6 = 2

Vermenigvuldigbaar

• 12 x 1 = 12 inch = 1 foot
• 12 x 2 = 24 in. = 2 feet
• 12 x 3 = 36 in. = 3 feet / 1 yard
• 12 x 5 = 60 (minuten in 1 uur of seconde in 1 minuut)
• 12 x 30 = 360 (graden in een cirkel)

Eenheden

Lengtematen

Bij de lengtematen is één maat die buiten de beide systemen valt: de zeemijl (nautical mile Eng.) deze is precies 1852 meter of 1,15078 Engelse mijl. Hiervan afgeleid is de "knoop" (knot Eng.) een snelheidseenheid van 1 zeemijl per uur (1,852 km/u). Een zeemijl staat gelijk aan 1/60ste van een booggraad op de evenaar of één boogminuut.

Metrisch	Imperial
1 kilometer (1000 meter)	0,62137119 mijl
1 meter	1,0936133 yard
1 decimeter (0,1 meter)	0,32808399 foot
1 centimeter (0,01 meter)	0,39370079 inch

Naam	Opgedeeld
1 league	3 mi. / 24 fur. / 5280 yd.
1 mile (mijl)	8 fur./ 80 ch. / 1760 yd.
½ mijl	880 yd.
¼ mijl	440 yd.
1 furlong	10 ch. / 220 yd.
1 chain	22 yd. / 66 ft.
1 yard	3 ft. / 36 in.
1 foot	12 in. (12”)

Imperial	Metrisch
1 league	4,828032 kilometer
1 mijl	1,609344 kilometer
½ mijl	804,672 meter
¼ mijl	402,336 meter
1 furlong	201,168 meter
1 chain	20,11 meter
1 yard	91,44 centimeter
1 foot	30,48 centimeter
1 inch	2,54 centimeter

Oppervlaktematen

In brochures en op sites van kampeerterreinen zijn de termen vaak te lezen: 7,5 hectare of, in het Engels, 18,5 acre. Maar hoeveel is dat?

Naam	Opgedeeld
1 centiare (ca.)	1 m2 (1 vierkante meter)
1 are (a.)	100 m2
1 hectare (ha.)	10.000 m2 (100 x 100 meter, dus 100 are)

Een “bunder” en een “morgen” zijn oude oppervlaktematen, die ongeveer gelijk zijn aan 1 hectare (100 X 100 meter). Een officieel voetbalveld (KNVB) is in Nederland minimaal 0,64 hectare (64 x 100 meter = 6.400 vierkante meter) en maximaal 0,7245 hectare (69 x 105 meter).

Imperial	Metrisch
1 vierkante yard (square yard)	0,8 m2
1 acre	0,4 ha.
1 vierkante mijl (square mile)	259 ha.

Gewichtseenheden

De “stone” is in het Verenigd Koninkrijk al afgeschaft voor het metrieke stelsel zijn intrede deed toch drukken ze hun lichaamsgewicht nog altijd uit in "stones".

Imperial	Metrisch
1 ton	0,907 ton
1 hundredweight, cental	45,4 kg.
1 quarter	11,3 kg.
1 stone	6,35 kg.
1 pound	453,5 g.
1 ounce	28,3 g.
1 dram	1,77 g.
1 grain	64,8 mg.

Inhoudsmaten

Door invoering op verschillende tijdstippen zijn de inhoudsmaten in het Verenigd Koninkrijk (VK) en de Verenigde Staten (VS) verschillend van elkaar. Opvallend is dat een olievat in beide landen ongeveer 159 liter is (35 gal. VK / 42 gal. VS)

Imperial	Metrisch
1 vat (olie)	159 ltr.
1 gallon (VK)	4,55 ltr.
1 gallon (VS)	3,79 ltr.
1 quart (VK)	1,14 ltr.
1 quart (VS)	9,46 dl.
1 pint (VK)	5,68 dl.
1 pint (VS)	4,73 dl.
1 gill (VK)	1,42 dl.
1 gill (VS)	1,18 dl.
1 fluid ounce (VK)	2,84 cl.
1 fluid ounce (VS)	2,96 cl.
1 drachm (VK)	3,55 ml.
1 dram (VS)	3,70 ml.

In recepten wordt nogal gevarieerd in eenheden. (cc, ml, cm³) maar hoeveel is wat?

milliliter	centiliter	deciliter	liter	kubiek	schrijven
1 ml (1 milliliter)	0,1 cl.	0,01 dl.	0,001 l.	1 cc (kubieke centimeter)	1 cm3
10 ml.	1 cl. (1 centiliter)	0,1 dl.	0,01 l.
100 ml.	10 cl.	1 dl. (1 deciliter)	0,1 l.
1000 ml.	100 cl.	10 dl.	1 liter	1 kubieke decimeter	1 dm3	1000 cc.

Een kubus van 1 x 1 x 1 meter = 1 kubieke meter (1 kuub) = 1 m³ = 1000 dm³ = 1000 liter. Een mud (zak) = 100 liter (een "mud" wordt vaker gebruikt als gewichtsaanduiding; een mud (zak) aardappelen = 70 kg).

Temperatuur

Warmte of koude wordt aangegeven als temperatuur. De gebruikte eenheid heet graden.

• Voor meer informatie over dit onderwerp zie "Temperatuur"

Tijd

Tijd wordt gemeten met een uurwerk en geeft een specifiek moment of de duur tussen twee momenten weer. De eenheid van tijd is de seconde.

• Voor meer informatie over dit onderwerp zie "Tijd"