Bewerken van Bijl

De '''bijl''' is [[Materiaal en gereedschap|gereedschap]] voor het hakken van hout. Er moet echter wel goed mee worden omgegaan: Het is namelijk niet alleen een erg handig stuk gereedschap, maar ook een zeer gevaarlijke voor wie niet weet hoe hij ermee om moet gaan. In dit artikel wordt uitgelegd waar je op moet letten als je een bijl veilig wilt gebruiken. 
:''De afbeeldingen aan de rechterkant geven extra uitleg bij de tekst. Klik op de afbeeldingen voor een vergroting.''

== Typen ==
Bijlen zijn er in verschillende soorten en maten, afhankelijk van waar ze voor gebruikt gaan worden. 

;Kleine bijl / Keukenbijl: Veel gebruikte bijl voor het maken van klein hout zoals brandhout en dergelijke
;3/4 bijl: Bijna hetzelfde als een kleine bijl, maar deze heeft een langere steel en een iets zwaardere bijlkop.
;Aks: Deze bijl heeft een lange steel en zware kop en wordt veel gebruikt voor o.a.het vellen van bomen.
;Velbijl: Deze bijl heeft hetzelfde doel als een aks, maar heeft een rechte steel.
;Kloofbijl: Deze bijl heeft een zware kop en vaak een brede platte achterkant. De bijl is eigenlijk alleen bruikbaar voor het kloven van zwaardere houtblokken. Ermee hakken is niet aan te raden, alleen al door het gewicht van de kop.
;Strijdbijl: Deze bijl heeft als voornaamste taak zoveel mogelijk schade aan te richten aan een vijand. Om duidelijke redenen zullen we die niet aantreffen op de groep.

Sinds augustus 2005 maakt de [[Scoutshop]] speciaal reclame voor de zogeheten "Fiskars", bijlen met een kunststof handvat, afkomstig uit Finland. De bijlen zijn erg prijzig ten opzichte van de traditionele bijlen met houten steel, en het gebruik vereist een hele nieuwe manier van hakken, maar ze gaan - naar verluidt - veel langer mee.

== Onderdelen van een bijl ==
[[Bestand:Bijlnaam.gif|right|thumb|'''Figuur 1:''' De verschillende onderdelen van een bijl]]
Het is belangrijk om de benamingen aan een bijl te kennen, onder meer om aan te kunnen geven over welk deel je het hebt als er bijvoorbeeld iets niet klopt aan de bijl. In figuur 1 is aangegeven welke benamingen belangrijk zijn aan een bijlkop.

Bij de benamingen vallen een paar opmerkingen te maken :

* Het scherp 'snijdt' als het ware door het hout en is dus een van de belangrijkste delen van een bijlkop.
* De welving zorgt ervoor dat spaanders losgewrikt en afgevoerd worden. De vorm is dan ook belangrijk.
* Het blad moet recht en zonder barsten of scheuren zijn. Is dat wel het geval dan loop je de kans dat de bijl breekt tijdens gebruik! 

In het bijlhuis wordt natuurlijk de steel geplaatst. Deze wordt daar vast ingeklemd door er een [[wig]] en/of [[spie]] in te slaan. Deze wig en/of spie maakt het hout dikker in het bijlhuis waardoor die vast gaat zitten. De spie en/of wig kan in meerdere vormen voorkomen :
* als een driehoekig stukje hout, dat als een plaatje naar de bovenkant toe steeds dikker wordt
* als een busje dat naar de bovenkant steeds dikker wordt
* als een aantal 'spijkers' die naar boven toe steeds dikker worden.

== Het gebruiken van een bijl ==
[[Bestand:Afstelling bijl.png|right|thumb|'''Figuur 2:''' De positie van de kop van de bijl t.o.v. de steel]]
Laten we beginnen met de bijl zelf, goed gereedschap is het halve werk en voorkomt al een hele hoop ongelukken. Als eerste een paar algemene tips: 
* Een goede positie van de kop ten op zichte van de steel is belangrijk voor een goede en veilige werking. De hoek tussen de steel en de kop mag niet te groot, maar ook niet te klein zijn. Zie ook figuur 2. 

=== Voor gebruik ===
[[Bestand:Bijltop.gif|right|thumb|'''Figuur 3:''' Bovenaanzicht. De linkerbijl is goed, de rechter toont een kromgetrokken steel]]

Voordat je een bijl gebruikt, is het nodig om de bijl zelf op de volgende punten te controleren. 
* Vertoont de kop geen scheuren of breuken?
* Zit de steel vast in de kop?
* Zit de spie nog op zijn plaats?
* Zitten er geen scheuren, barsten en splinters in de steel?
* Is de steel niet kromgetrokken naar een zijkant (zoals in figuur 3) of is de steel niet scheef aan de kop gezet?
* Is de bijl nog scherp?
* Is het scherp recht en heel?
* Zit er geen roest op de bijl? 

Als je op alle vragen "ja" kunt antwoorden, kun je de bijl gebruiken. Controleer niet alleen de bijl zelf, maar daarna ook de manier waarop je gaat hakken en hoe je omgeving eruit ziet: 
[[Bestand:Bijl vrijeruimte.png|right|thumb|'''Figuur 4:''' Controleer de vrije ruimte rond je hakgebied om niets en niemand te raken]]
* Kun je veilig hakken? Controleer of je niets kunt raken als je aan het hakken bent. Niets of niemand mag in het bereik van de bijl komen. Zorg dat je nergens achter blijft haken of ergens tegenaan kunt stoten (zie figuur 4). 
* Kun je anderen geen schade toebrengen? Hou de personen om je heen in de gaten! Hou iedereen op zijn minst zover op afstand dat je, als je uitschiet, niemand kunt raken. Dat doe je eenvoudig door te meten met een uitgestrekte arm terwijl je de bijl ook van je af houdt. Raak je dan niemand, dan is het oké. Zorg dat er voor en achter je niemand staat!
* Heb je een degelijk hakblok? Het te hakken materiaal moet stevig en stabiel liggen als je het gaat hakken. Het voorkomt dat het gaat wankelen tijdens het hakken en dat de bijl erop kan afketsen. Je zult er ALTIJD een hakblok bij nodig hebben, maar deze kunnen verschillende vormen en maten hebben. Belangrijk daarbij is dat niet alleen het hakblok stabiel ligt, maar dat ook het stuk hout dat je gaat hakken stabiel op het hakblok ligt. In figuur 5 zie je voorbeelden van hoe het wél en hoe het absoluut niet moet. 
[[Bestand:Bijl hout.png|left|thumb|'''Figuur 5:''' Het hout wat je hakt moet stevig en stabiel liggen]]
[[Bestand:Bijl standpunt.png|left|thumb|'''Figuur 6:''' Waar moet je wel en waar moet je niet staan?]]
* Heb je de juiste bijl voor het werk? Misschien dat je een blok hout wilt doorhakken dat eigenlijk te dik of te dun is voor het type bijl dat je in je handen hebt. Haal in dat geval een andere.
* Sta je stabiel? Zorg ervoor dat je tijdens het hakken zelf niet om kan vallen of iets dergelijks! Daardoor verlies je de controle over de bijl en dat kan nare gevolgen hebben! Let bij het hakken op een goede positie van je benen. Ga zo staan dat je je benen niet kunt raken als je slaat. Maak gebruik van het ezelsbruggetje; BBB (bijl, boom, been). De boom dus altijd tussen de bijl en je been! Figuur 6 geeft een voorbeeld van waar je wel en waar je tijdens het hakken beter niet kunt staan. 
* Heb je voldoende licht?
* Zijn de weersomstandigheden goed genoeg om te hakken? Geen harde regen, harde wind of onweer?
* Ben je in staat en ben je uitgerust genoeg om te kunnen hakken? Als je moe bent, of niet sterk genoeg om de bijl vast te houden of niet fit genoeg, dan is het verstandig niet te hakken.
Als je met al deze zaken rekening hebt gehouden, kun je beginnen met het hakken.

=== Tijdens gebruik ===
[[Bestand:Bijl hakken.png|thumb|left|'''Figuur 7:''' Kies bij het hakken de juiste invalshoek van de slag]]
Terwijl je aan het hakken bent, is het nodig alle zaken nog steeds in de gaten te houden die je hebt gecontroleerd voordat je begon. Het kan voorkomen dat de situatie verandert, doordat bijvoorbeeld de steel toch ineens scheuren gaat vertonen, de kop los gaat zitten of dat er iemand aan komt lopen.
Het hakken zelf gebeurt altijd met regelmatige slagen, en steeds wisselend van links naar rechts. Daarmee wordt bedoeld dat je éénmaal schuin naar links in het hout slaat, en vervolgens éénmaal schuin naar rechts. Daardoor ontstaat een 'wig' of 'v'-vorm in het hout waaruit spaanders gemakkelijk afgevoerd kunnen worden. De juiste hoek om te hakken is 45 graden. Hakken onder een grotere hoek is moeilijker, hakken onder een kleinere hoek is gevaarlijk (zie figuur 7).

Vergeet niet dat een bijl eigenlijk een zware hamer is met een scherp randje, op het moment je bijl in de lucht hangt moet je hem gewoon laten vallen op het hout.

Als je extra kracht zet bij het neer laten komen verspil je energie die je beter kan gebruiken bij het optillen van de bijl.

Op deze manier blijven je schouders en je nek blessurevrij, maar je moet er wel op oefenen door met bijv. een ijzeren pijp op een stuk hout te slaan.

Als je het hout half door hebt geslagen, draai het dan half om en begin aan de andere kant op dezelfde manier totdat je het hout hebt doorgehakt.

Als je merkt dat je moe wordt, neem dan op tijd pauze en probeer niet nog even snel dat laatste kleine stukje door te slaan. Een vermoeid iemand heeft een bijl niet altijd even goed onder controle, waardoor ongelukken kunnen gebeuren!

=== Na gebruik ===
[[Bestand:Bijl opslaan.gif|right|thumb|'''Figuur 8:''' Bijlen stevig in een hakblok]]
[[Bestand:Opbergen bijl.png|right|thumb|'''Figuur 9:''' Veilige (safe) en onveilige (dangerous) manieren om 
bijlen op te bergen]]

Leg je bijl niet zomaar ergens neer als je bent uitgehakt. Wanneer je een bijl op de grond legt, is er een dikke kans dat deze dan in contact komt met vocht en daardoor kan gaan roesten. Voordat je een bijl opruimt is het verstandig om alle punten nog eens na te lopen die de bijl aangaan, die je gecontroleerd hebt voor je de bijl ging gebruiken. Mocht er ergens iets kapot zijn, repareer dat, of laat het repareren. Leg het niet eenvoudigweg terug in de hoop dat iemand anders 't wel doet.

Een bijl dient altijd met zorg te worden opgeslagen, een ongeluk zit in een klein hoekje. De twee manieren om een bijl op te bergen zijn: 
* Wanneer je even een uurtje niet hakt, sla de bijl dan in het hakblok of zet hem op een andere manier veilig weg (figuur 8 en 9). Zorg er dan voor dat de bijl er diep genoeg in zit zodat die niet even later er alsnog uit valt. Daarbij is het oppassen met de steel! Zorg ervoor dat niemand er tegenaan kan lopen of er over kan struikelen. Het doet enkels, knieen en de bijl zelf geen goed.
* Heb je de bijl langere tijd niet nodig, berg hem dan op in een zogeheten "foudraal". Voor bijlen zijn speciale foudralen gemaakt. Deze kunnen gemaakt zijn van verschillende materialen als leer en plastic. Handbijlen berg je op in de schede die erbij hoort, die is een lederen hoes die om het scherpe deel van de bijl gaat. Leg de bijl nadat je het in het foudraal hebt gestoken weg in een kist of op een daarvoor bedoelde plek en laat het niet rondslingeren. 

== Onderhoud van een bijl ==
=== Schoonmaken ===
Een bijl maak je na gebruik droog en schoon, zéker als je hem opbergt voor langere tijd. Je zorgt hierdoor dat de bijl minder snel gaat roesten, waardoor hij langer meegaat. Met een heet sopje kun je hars van de bijl verwijderen. Het blad kun je vervolgens dun insmeren met lichte olie.

=== Slijpen ===
[[Bestand:Slijpen bijl.png|thumb|right|'''Figuur 10:''' Slijpen van een bijl]]
Een scherpe bijl snijdt beter door het hout, voorkomt afketsen op het hout met alle gevolgen van dien en je hoeft niet zo hard te slaan waardoor je minder snel vermoeid raakt. 
Voor het slijpen van een bijl heb je de keuze tussen een metaalvijl of een slijpsteen. De lijnen op de oppervlakte van een vijl noemen we de tanden. Deze wijzen in de richting van het handvat en niet naar de punt. Een scherpe vijl is grauw van kleur. Een zilveren glans op de vijl betekent dat de tanden van de vijl gebroken zijn. Als je een vijl gebruikt om te slijpen trek dan werkhandschoenen aan. Je beschermt hiermee je handen. Maak met behulp van een stuk hout of rubber een stootplaat om je hand te beschermen. Een wetsteen is om een bijl tussen hakbeurten door in de pauzes 'aan te zetten' om het scherp van de bijl ook scherp te houden.

Zet de bijl met twee houten pennen of haringen vast tegen een kleine stam. Zorg ervoor dat iemand je helpt om de bijl in positie te houden. Zet de vijl tegen de rand van de bijl en duw het tegen het scherp van de bijl. Gebruik net genoeg kracht en druk dat je de vijl in het metaal van de bijl voelt snijden.

Til de vijl op als je het terughaalt voor een volgende slag. Een vijl slijpt alleen als je de punt wegduwt. Door een vijl in de verkeerde richting over het blad te slepen breek je de tanden van de vijl.

Slijp met stevige, gelijke slagen. Als je een zijde van het bijl scherp gevijld hebt, draai de bijl om en slijp de andere zijde met hetzelfde aantal slagen. Bovenstaande methode kun je ook met de ruwe zijde van een wetsteen doen. Om het af te werken gebruik je de fijne zijde van een wetsteen. Een botte snede reflecteert licht; blijf slijpen totdat de snede lijkt te verdwijnen.

Zie figuur 10 voor een weergave van hoe een bijl geslepen kan worden met een slijpsteen.

=== In de materiaalopslag ===
Als een bijl niet meer wordt gebruikt na de activiteit, sla je de bijl op in de materiaalopslag. Het beste is om bijlen op te slaan in een rek, met de kop op de bodem van het rek en het scherp tegen de houten achterwand van het rek. De steel staat zo omhoog gericht. Wrijf de steel in met gekookte lijnolie en het metaal van de kop met een dun laagje vet (zuurvrije vaseline) of dunne olie (smeerolie). 
Boor een gaatje in het uiteinde van de steel en druppel daar lijnolie in; zo dringt de lijnolie ook door in de kern van de steel waardoor die niet uitdroogt en langer meegaat.
Foedralen zijn eigenlijk alleen bedoeld om een bijl veilig te transporteren en het scherp tijdens het transport scherp te houden. Voor opslag zijn deze ongeschikt. Leren foedralen kunnen vochtig zijn en zo de kop laten roesten; kunststof foedralen beschermen slechts aan één zijde en opgestapelde bijlen op een plank kunnen zo alsnog roesten of beschadigen.

== Spreekwoorden ==
De bijl komt ook in veel spreekwoorden voor:
*Het bijltje erbij neergooien - Stoppen met het werk. Iets volledig opgeven
*De strijdbijl begraven - De strijd opgeven en vrede sluiten
*Hij heeft vaker met dat bijltje gehakt - Hij is geroutineerd
*Met de botte bijl hakken - Niet fijngevoelig te werk gaan
*Voor de bijl gaan - Verliezen
*De bijl aan de wortel leggen - Problemen oplossen waar ze zijn begonnen
*Hij is het bijltje kwijt - Hij/zij weet niet meer wat te doen
*In tijd van nood scheert men zich met een bijl - In een noodsituatie moet men zich redden met de middelen die men heeft

{{bron|bronvermelding=
* [http://impeesa.student.utwente.nl/impeesa/index.html?/impeesa/technieken/hakken.html Bijlen], beschrijving van het hakken met een bijl op de website van [[Scouting Impeesa (Amersfoort)|Scouting Impeesa]] uit Amersfoort. Voor die pagina is gebruik gemaakt van informatie van de Christiaan de Wetgroep uit Geleen.
* [http://www.geuzennest.nl/kampen/technieken/onderhoud%20mes%20en%20bijl.htm Onderhoud van mes en bijl (geuzennest.nl)], beschrijving van bijlonderhoud op de website van [[Scouting 't Geuzennest]] uit Enschede.
* Instructieboek [[Special Trainings Team]] uit Den Haag (hopman Jaap van Loenen), als onderdeel van het insigne Houthakker.
}}

== Externe links ==
* [http://82.173.131.159/artikelen/060228_02.html Recensie over de Fiskars-bijlen] op "De Blokhut"
* [http://www.vnjbrabant.org/bijlwerk.html Bijlwerk (vnjbrabant.org)], meer over het gebruik van bijlen op los hout en bomen
{{Link portaal Uitrusting}}

[[Categorie:Gereedschap]]

[[ar:تحرير فأس]]
[[da:Økse]]
[[de:Äxte und Beile]]
[[en:Hatchet]]
[[fi:Kirves]]
[[fr:Hachette]]
[[it:Accetta]]
[[scout-o-wiki:Axt]]