Topografische kaart

Een topografische kaart is een kaart die bedoeld is om zo getrouw en volledig mogelijk een deel van het aardoppervlak in twee dimensies te beschrijven door de schematische en symbolische weergave van onder meer de natuurlijke kenmerken, reliëf, infrastructuur, de bebouwing, natuurlijke en bestuurlijke grenzen en gebruikte namen van plaatsen, landschappelijke objecten en gebieden.

Soorten kaarten

Er bestaan vele soorten kaarten naar gebruik en thema: wandelkaarten, fietskaarten, autokaarten, water & zeekaarten, bodemkaarten, geologische kaarten, toeristische kaarten en plattegronden. Bij scouting worden veelal topografische kaarten gebruikt, voorheen ook wel stafkaart genoemd. De topografische kaarten van Nederland worden samengesteld door de Topografische Dienst als onderdeel van het Kadaster. In België worden topografische kaarten uitgegeven door het Nationaal Geografisch Instituut.

Stafkaart

De term stafkaart komt uit de negentiende eeuw, toen dit soort kaarten alleen voor militaire doeleinden werden gemaakt en gebruikt en dan vaak alleen voor de militaire of generale staf bedoeld. In het gebruik bij scouting wordt het woord stafkaart nog veel gebruikt, terwijl top-kaart of topografische kaart een betere term is.

Topotijdreis

Sinds 18 februari 1815 verzamelt het Topographisch Bureau gegevens over de ligging van wegen, rivieren en verschillend grondgebruik als akkers, grasland en bossen. Deze verzameling van gegevens is terug te zien in een Tijdreis over 200 jaar topografie.

Kaartbladen

De topografische kaart van Nederland in de schaal 1:25.000 beslaat een vel papier van ongeveer 60 vierkante meter. Dat formaat is in de praktijk niet bruikbaar. Daarom is het kaartveld in 296 rechthoekige vlakken verdeeld, de zogenaamde kaartbladen met elk een uniek nummer. Een kleiner land als Luxemburg past net op twee kaartbladen op 1:50.000.

Schaal

voorbeeld van een topografische kaart, met schaal 1:25.000

De meest gebruikte kaartschalen van topografische kaarten in scouting zijn 1:25.000 (Nederland) of 1:20.000 (België). De notatie 1:25.000 wil zeggen dat 1 centimeter op de kaart in werkelijkheid 25.000 centimeter is, ofwel 250 meter. Bij zowel de kaartschaal 1:25.000 als de 1:50.000 is elk vakje op de Nederlandse topografische kaart altijd 1 bij 1 km.

Deze verschillende schalen zijn er voor topografische kaarten:

• 1:10.000 (1cm = 100m)
• 1:20.000 (1cm = 200m) België, numerieke reeks
• 1:25.000 (1cm = 250m) Nederland en België, klassieke reeks
• 1:50.000 (1cm = 500m)
• 1:100.000 (1cm = 1km)

Legenda

De weergave op een topografische kaart is schematisch en symbolisch en zijn op het papier terug te vinden als lijnen, kleuren en tekens. Elke lijn, kleur of symbool wordt verklaard in de legenda en die vind je in een apart kader naast de kaart.

Lijnen

De lijnen op de kaart verdelen het kaartvlak in te onderscheiden gebieden (bebouwing, grasland, bos en water) of functies (wegen, steden, hoogten en diepten). Niet alle lijnen zijn ononderbroken; sommige zijn gestippeld (wandelpaden), sommige zijn gestreept (grenzen) en sommige gekleurd (hoogtelijnen bruin en diepten blauw).

Kleuren

De kleuren op de kaart symboliseren de verschillende inrichtingen van het landschap. Zo is het mogelijk om via te kaart te zien wat je in realiteit tegenkomt bij een wandeling. Een donkergroen vlak is een bos en een lichtgroen vlak is een grasveld.

Tekens

De tekens op de kaart symboliseren markante objecten in het landschap. Dat kunnen gebouwen, monumenten of andere objecten zijn. De symbolen zijn ook systematisch samengesteld. Een kerk zonder toren is een open rondje met een smal kader en een kerk met toren is een open rondje met een dik kader.

Door regelmatig te oefenen met kaartlezen in het veld, je weg vinden met een kaart en routes uitzet op een top-kaart des te beter word je in kaartlezen. Die vaardigheid zorgt ervoor dat je het landschap en de objecten erin sneller "vertaalt in wat je op de kaart ziet en andersom.

Oriënteren

Oriënteren komt van het woord Oriënt. Vroeger was de bovenkant van een kaart niet het noorden, maar het oosten. Toen werd het oosten ook wel de Oriënt genoemd. Vandaar het woord oriënteren; het richten van de kaart zodat je waarheen je gaat. Tegenwoordig zijn alle kaarten op het noorden gericht, dat wil zeggen dat de bovenzijde van een kaartblad het kaartnoorden is. Je kunt je beter oriënteren als je het kaartnoorden ook werkelijk op het werkelijke noorden richt; je legt je kaart op het noorden.

Coördinatenstelsel

Op de topografische kaart staan van boven naar beneden (van noord naar zuid) en van links naar rechts (van west naar oost) lijnen op de kaartbladen. Deze lijnen zijn genummerd: in Nederland zijn de noord-zuidlijnen genummerd van 1 tot 299 en de west-oostlijnen van 300 tot 600. De lijnen vormen het coördinatenstelsel. Dit stelsel wordt gebruikt voor het bepalen van coördinatenpunten. In Nederland heet dit het Rijksdriehoeksstelsel en in België Lambert.

Naast het Rijksdriehoeksstelsel staan er nog andere coördinatenstelsels op een topografische kaart. In alle hoeken van de kaart staan de Lengte- en breedtegraad van het geografische stelsel, dat je kunt gebruiken met een GPS. De blauwe getallen in de kantlijn zijn van het UTM-stelsel, dat ook door GPS gebruikt kan worden.

Uiterste Coördinaten

Voor een uitgebreidere overzicht van uiterste Coördinaten , zie Uiterste Geografisch punten

Miswijzing en declinatie

Miswijzing

Er bestaat een verschil tussen het noorden van een kaart en het noorden dat een kompas aanwijst. Dit verschil wordt miswijzing genoemd. Dit komt doordat het magnetische noorden en het kaartnoorden niet samenvallen en ook in de loop der tijd wijzigt. Het kaartnoorden is het fictieve punt dat een kaartenmaker neemt om de kaart mee te maken. Het magneische noorden is geen vast punt, maar wijzigt onder invloed van het aardmagnetisch veld van positie op de aardbol. Het magnetische noorden ligt wel in de buurt van het kaartnoorden. In de legenda van een topografische kaart staat in de legenda de miswijzing aangeduid in graden en minuten.

Declinatie

Dit is het verschil tussen de posities van het geografische noorden en het magnetische noorden. Het geografische noorden is het punt op de Noordpool wat precies de draaias van de aarde is. Het verschil tussen deze beide punten wordt uitgedrukt in een hoek in graden en minuten. In de legenda van een topografische kaart staat in de legenda de declinatie aangeduid in graden en minuten.

Aanschaffen van kaarten

Digitale kaarten

Digitale topografische kaarten worden per 1 januari 2012 gratis beschikbaar gesteld door het Kadaster, in het kader van Publieke Dienstverlening op de Kaart. Deze zijn in verschillende bestandsformaten kostenloos te downloaden. Het makkelijkst bruikbaar zijn gekalibreerde afbeeldingen van de kaartensets 1:25.000 (TOP25raster) en 1:50.000 (TOP50raster). In speciale kaartensoftware (bv. OziExplorer) is ook gebruik te maken van de coördinateninformatie die in de .TIFF-afbeeldingen aanwezig is. De digitale topografische kaarten zijn te downloaden via PDOK.nl.

Vanaf 5 november 2014 was het ook mogelijk om topografische kaarten samen te stelen en te downloaden via de kaartengenerator van Scouting Were-Di Veldhoven. Sinds 18 oktober 2018 is deze kaarten generator verplaatst naar ScoutingTools.nl Op deze website kan je makkelijk via een GoogleMaps kaartje selecteren van welk deel van Nederland je een kaart wil hebben. Je kan vervolgens selecteren of je de kaart op A3-, A4- of A5-formaat wil hebben, of deze liggend of staand georiënteerd moet zijn en welke schaal je wil gebruiken (1:25.000 of 1:50.000). De kaarten zijn afkomstig van pdok.nl.

Sinds 2021 is ook Platte Kaart [1] online gekomen. Je kunt hier gratis topografische kaarten genereren van Nederland, Nordrhein-Westfalen en Rheinland-Pfalz. Je kunt een standaard 1:25.000 kaart op A4-formaat downloaden of een kaart naar geheel naar eigen wens aanpassen. Ook kun je op de site een route uitzetten en punten op een kaart aanbrengen en deze routes en punten downloaden naar verschillende formaten (.GPX, .KML, .XLSX). In de website zit ook een zoekfunctie , zodat je een locatie eenvoudig kunt opzoeken en hier een topografische kaart van kan genereren.

De digitale topografische kaart van Nederland is onder de naam Topo GPS beschikbaar voor iPhone/iPad en Android

Papieren kaarten

Papieren topografische kaarten zijn via het internet op meerdere plaatsen te bestellen. Voor de meest verfijnde vergroting (schaal 1:10.000) kun je ze rechtstreeks bestellen bij het Kadaster (een officiële instelling die vroeger verbonden was aan het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu). Je moet rekenen op een bedrag van tussen de 5 en de 10 euro per kaart, afhankelijk van het type.

• kadaster.gisinternet.nl, kaarten bestellen bij het Kadaster
• Voor een kaartoverzicht van topografische kaarten in Nederland en België kunt u kijken op: www.decartograaf.nl