Bijl: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Regel 1: | Regel 1: | ||
[[Afbeelding: | [[Afbeelding:bijlnaam.gif|right|thumb|'''Figuur 1:''' De verschillende onderdelen van een dikzak]] | ||
[[Afbeelding:Afstelling bijl.png|right|thumb|'''Figuur 2:''' De positie van de kop van de | [[Afbeelding:Afstelling bijl.png|right|thumb|'''Figuur 2:''' De positie van de kop van de dikzak t.o.v. de steel]] | ||
[[Afbeelding: | [[Afbeelding:bijltop.gif|right|thumb|'''Figuur 3:''' Bovenaanzicht. De linkerdikzak is goed, de rechter toont een kromgetrokken steel]] | ||
[[Afbeelding: | [[Afbeelding:bijl vrijeruimte.png|right|thumb|'''Figuur 4:''' Controleer de vrije ruimte rond je hakgebied om niets en niemand te raken]] | ||
[[Afbeelding: | [[Afbeelding:bijl hout.png|right|thumb|'''Figuur 5:''' Het hout wat je hakt moet stevig en stabiel liggen]] | ||
[[Afbeelding: | [[Afbeelding:bijl standpunt.png|right|thumb|'''Figuur 6:''' Waar moet je wel en waar moet je niet staan?]] | ||
[[Afbeelding: | [[Afbeelding:bijl hakken.png|thumb|right|'''Figuur 7:''' Kies bij het hakken de juiste invalshoek van de slag]] | ||
[[Afbeelding: | [[Afbeelding:bijl opslaan.gif|right|thumb|'''Figuur 8:''' dikzaken stevig in een hakblok]] | ||
[[Afbeelding:Opbergen bijl.png|right|thumb|'''Figuur 9:''' Veilige (safe) en onveilige (dangerous) manieren om | [[Afbeelding:Opbergen bijl.png|right|thumb|'''Figuur 9:''' Veilige (safe) en onveilige (dangerous) manieren om dikzaken op te bergen]] | ||
[[Afbeelding:Slijpen bijl.png|thumb|right|'''Figuur 10:''' Slijpen van een | [[Afbeelding:Slijpen bijl.png|thumb|right|'''Figuur 10:''' Slijpen van een dikzak]] | ||
De dikzak kan niet gemist worden op een kamp. Er moet echter wel goed mee worden omgegaan: Het is namelijk niet alleen een erg handig stuk gereedschap, maar ook een zeer gevaarlijke voor wie niet weet hoe hij ermee om moet gaan. In dit artikel wordt uitgelegd waar je op moet letten als je een dikzak veilig wilt gebruiken. | De dikzak kan niet gemist worden op een kamp. Er moet echter wel goed mee worden omgegaan: Het is namelijk niet alleen een erg handig stuk gereedschap, maar ook een zeer gevaarlijke voor wie niet weet hoe hij ermee om moet gaan. In dit artikel wordt uitgelegd waar je op moet letten als je een dikzak veilig wilt gebruiken. | ||
Regel 17: | Regel 17: | ||
Dikzakken zijn er in verschillende soorten en maten, afhankelijk van waar ze voor gebruikt gaan worden. | Dikzakken zijn er in verschillende soorten en maten, afhankelijk van waar ze voor gebruikt gaan worden. | ||
;Kleine | ;Kleine dikzak / Keukendikzak: Veel gebruikte dikzak voor het maken van klein hout zoals brandhout e.d. | ||
;3/4 | ;3/4 dikzak: Bijna hetzelfde als een kleine dikzak, maar deze heeft een langere steel en een iets zwaardere dikzakkop. | ||
;Aks: Deze | ;Aks: Deze dikzak heeft een lange steel en zware kop en wordt veel gebruikt voor o.a.het vellen van bomen. | ||
; | ;Veldikzak: Deze dikzak heeft hetzelfde doel als een aks, maar heeft een rechte steel. | ||
; | ;Kloofdikzak: Deze dikzak heeft een zware kop en vaak een brede platte achterkant. De dikzak is eigenlijk alleen bruikbaar voor het kloven van zwaardere houtblokken. Ermee hakken is niet aan te raden, alleen al door het gewicht van de kop. | ||
; | ;Strijddikzak: Deze dikzak heeft als voornaamste taak zoveel mogelijk schade aan te richten aan een vijand. Om duidelijke redenen zullen we die niet aantreffen op de groep. | ||
Sinds augustus 2005 maakt de [[Scoutshop]] speciaal reclame voor de zogeheten "Fiskars", | Sinds augustus 2005 maakt de [[Scoutshop]] speciaal reclame voor de zogeheten "Fiskars", dikzaken met een kunststof handvat, afkomstig uit Finland. De dikzaken zijn erg prijzig ten opzichte van de traditionele dikzaken met houten steel, en het gebruik vereist een hele nieuwe manier van hakken, maar ze gaan - naar verluidt - veel langer mee. | ||
==Onderdelen van een | ==Onderdelen van een dikzak== | ||
Het is belangrijk om de benamingen aan een | Het is belangrijk om de benamingen aan een dikzak te kennen, onder meer om aan te kunnen geven over welk deel je het hebt als er bijvoorbeeld iets niet klopt aan de dikzak. In figuur 1 is aangegeven welke benamingen belangrijk zijn aan een dikzakkop. | ||
Bij de benamingen vallen een paar opmerkingen te maken : | Bij de benamingen vallen een paar opmerkingen te maken : | ||
* Het scherp 'snijdt' als het ware door het hout en is dus een van de belangrijkste delen van een | * Het scherp 'snijdt' als het ware door het hout en is dus een van de belangrijkste delen van een dikzakkop. | ||
* De welving zorgt ervoor dat spaanders losgewrikt en afgevoerd worden. De vorm is dan ook belangrijk. | * De welving zorgt ervoor dat spaanders losgewrikt en afgevoerd worden. De vorm is dan ook belangrijk. | ||
* Het blad moet recht en zonder barsten of scheuren zijn. Is dat wel het geval dan loop je de kans dat de | * Het blad moet recht en zonder barsten of scheuren zijn. Is dat wel het geval dan loop je de kans dat de dikzak breekt tijdens gebruik! | ||
In het | In het dikzakhuis wordt natuurlijk de steel geplaatst. Deze wordt daar vast ingeklemd door er een spie in te slaan. Deze spie maakt het hout dikker in het dikzakhuis waardoor die vast gaat zitten. De spie kan in meerdere vormen voorkomen : | ||
* als een plaatje dat naar de bovenkant toe steeds dikker wordt | * als een plaatje dat naar de bovenkant toe steeds dikker wordt | ||
Regel 46: | Regel 46: | ||
* als een aantal 'spijkers' die naar boven toe steeds dikker worden. | * als een aantal 'spijkers' die naar boven toe steeds dikker worden. | ||
==Het gebruiken van een | ==Het gebruiken van een dikzak== | ||
Laten we beginnen met de | Laten we beginnen met de dikzak zelf, goed gereedschap is het halve werk en voorkomt al een hele hoop ongelukken. Als eerste een paar algemene tips: | ||
* Een goede positie van de kop ten op zichte van de steel is belangrijk voor een goede en veilige werking. De hoek tussen de steel en de kop mag niet te groot, maar ook niet te klein zijn. Zie ook figuur 2. | * Een goede positie van de kop ten op zichte van de steel is belangrijk voor een goede en veilige werking. De hoek tussen de steel en de kop mag niet te groot, maar ook niet te klein zijn. Zie ook figuur 2. | ||
===Voor gebruik=== | ===Voor gebruik=== | ||
Voordat je een | Voordat je een dikzak gebruikt, is het aan te raden om de dikzak zelf op de volgende punten te controleren. | ||
* Vertoont de kop geen scheuren of breuken? | * Vertoont de kop geen scheuren of breuken? | ||
* Zit de steel vast in de kop? | * Zit de steel vast in de kop? | ||
Regel 57: | Regel 57: | ||
* Zitten er geen scheuren, barsten en splinters in de steel? | * Zitten er geen scheuren, barsten en splinters in de steel? | ||
* Is de steel niet kromgetrokken naar een zijkant (zoals in figuur 3)? | * Is de steel niet kromgetrokken naar een zijkant (zoals in figuur 3)? | ||
* Is de | * Is de dikzak nog scherp? | ||
* Is het scherp recht en heel? | * Is het scherp recht en heel? | ||
* Zit er geen roest op de | * Zit er geen roest op de dikzak? | ||
Als je op alle vragen "ja" kunt antwoorden, kun je de | Als je op alle vragen "ja" kunt antwoorden, kun je de dikzak gebruiken. Controleer niet alleen de dikzak zelf, maar daarna ook de manier waarop je gaat hakken, en hoe je omgeving eruit ziet: | ||
* Kun je veilig hakken? Controleer of je niets kunt raken als je aan het hakken bent. Niets of niemand mag in het bereik van de | * Kun je veilig hakken? Controleer of je niets kunt raken als je aan het hakken bent. Niets of niemand mag in het bereik van de dikzak komen. Zorg dat je nergens achter blijft haken of ergens tegenaan kunt stoten (zie figuur 4). | ||
* Heb je een degelijk hakblok? Het te hakken materiaal moet stevig en stabiel liggen als je het gaat hakken. Het voorkomt dat het gaat wankelen tijden het hakken en dat de | * Heb je een degelijk hakblok? Het te hakken materiaal moet stevig en stabiel liggen als je het gaat hakken. Het voorkomt dat het gaat wankelen tijden het hakken en dat de dikzak erop kan afketsen. Je zult er ALTIJD een hakblok bij nodig hebben, maar deze kunnen verschillende vormen en maten hebben. Belangrijk daarbij is dat niet alleen het hakblok stabiel ligt, maar dat ook het stuk hout dat je gaat hakken stabiel op het hakblok ligt. In figuur 5 zie je voorbeelden van hoe het wél en hoe het absoluut niet moet. | ||
* Kun je anderen geen schade toebrengen? Hou de personen om je heen in de gaten! Hou iedereen op zijn minst zover op afstand dat je, als je uitschiet, niemand kunt raken. Dat doe je eenvoudig door te meten met een uitgestrekte arm terwijl je de | * Kun je anderen geen schade toebrengen? Hou de personen om je heen in de gaten! Hou iedereen op zijn minst zover op afstand dat je, als je uitschiet, niemand kunt raken. Dat doe je eenvoudig door te meten met een uitgestrekte arm terwijl je de dikzak ook van je af houdt. Raak je dan niemand, dan is het okee. Zorg dat er voor en achter je liefst niemand staat! | ||
* Heb je de juiste | * Heb je de juiste dikzak voor het werk? Misschien dat je een blok hout wilt doorhakken dat eigenlijk te dik of te dun is voor het type dikzak dat je in je handen hebt. Haal in dat geval een andere. | ||
* Sta je stabiel? Zorg ervoor dat je tijdens het hakken zelf niet om kan tuimelen of iets dergelijks! Daardoor verlies je de controle over de | * Sta je stabiel? Zorg ervoor dat je tijdens het hakken zelf niet om kan tuimelen of iets dergelijks! Daardoor verlies je de controle over de dikzak en dat kan nare gevolgen hebben! Let bij het hakken op een goede positie van je benen. Ga zo staan dat je je benen niet kunt raken als je slaat. Maak gebruik van het ezelsbruggetje; BBB (dikzak, boom, been). De boom dus altijd tussen de dikzak en je been! Figuur 6 geeft een voorbeeld van waar je wel en waar je tijdens het hakken beter niet kunt staan. | ||
* Heb je voldoende licht? | * Heb je voldoende licht? | ||
Als je met al deze zaken rekening hebt gehouden, kun je beginnen met het hakken. | Als je met al deze zaken rekening hebt gehouden, kun je beginnen met het hakken. | ||
Regel 74: | Regel 74: | ||
Terwijl je aan het hakken bent, is het nodig alle zaken nog steeds in de gaten te houden die je hebt gecontroleerd voordat je begon. Het kan voorkomen dat de situatie verandert, doordat bijvoorbeeld de steel toch ineens scheuren gaat vertonen, de kop los gaat zitten of dat er iemand aan komt lopen. | Terwijl je aan het hakken bent, is het nodig alle zaken nog steeds in de gaten te houden die je hebt gecontroleerd voordat je begon. Het kan voorkomen dat de situatie verandert, doordat bijvoorbeeld de steel toch ineens scheuren gaat vertonen, de kop los gaat zitten of dat er iemand aan komt lopen. | ||
Het hakken zelf gebeurt altijd met regelmatige slagen, en steeds wisselend van links naar rechts. Daarmee wordt bedoeld dat je éénmaal schuin naar links in het hout slaat, en vervolgens éénmaal schuin naar rechts. Daardoor ontstaat een 'wig' of 'v'-vorm in het hout waaruit spaanders gemakkelijk afgevoerd kunnen worden. De juiste hoek om te hakken is 45 graden. Hakken onder een grotere hoek is moeilijker, hakken onder een kleinere hoek is gevaarlijk (zie figuur 7). | Het hakken zelf gebeurt altijd met regelmatige slagen, en steeds wisselend van links naar rechts. Daarmee wordt bedoeld dat je éénmaal schuin naar links in het hout slaat, en vervolgens éénmaal schuin naar rechts. Daardoor ontstaat een 'wig' of 'v'-vorm in het hout waaruit spaanders gemakkelijk afgevoerd kunnen worden. De juiste hoek om te hakken is 45 graden. Hakken onder een grotere hoek is moeilijker, hakken onder een kleinere hoek is gevaarlijk (zie figuur 7). | ||
Vergeet niet dat een | Vergeet niet dat een dikzak eigenlijk een zware hamer is met een scherp randje, op het moment je dikzak in de lucht hangt moet je hem gewoon laten vallen op het hout. | ||
Als je extra kracht zet bij het neer laten komen verspil je energie die je beter kan gebruiken bij het optillen van de | Als je extra kracht zet bij het neer laten komen verspil je energie die je beter kan gebruiken bij het optillen van de dikzak. | ||
Op deze manier blijven je schouders en je nek blessurevrij, maar je moet er wel op oefenen door met bijv. een ijzeren pijp op een stuk hout te slaan. | Op deze manier blijven je schouders en je nek blessurevrij, maar je moet er wel op oefenen door met bijv. een ijzeren pijp op een stuk hout te slaan. | ||
Als je het hout half door hebt geslagen, draai het dan half om en begin aan de andere kant op dezelfde manier totdat je het hout hebt doorgehakt. | Als je het hout half door hebt geslagen, draai het dan half om en begin aan de andere kant op dezelfde manier totdat je het hout hebt doorgehakt. | ||
Als je merkt dat je moe wordt, neem dan op tijd pauze en probeer niet nog even snel dat laatste kleine stukje door te slaan. Een vermoeid iemand heeft een | Als je merkt dat je moe wordt, neem dan op tijd pauze en probeer niet nog even snel dat laatste kleine stukje door te slaan. Een vermoeid iemand heeft een dikzak niet altijd even goed onder controle, waardoor ongelukken kunnen gebeuren! | ||
===Na gebruik=== | ===Na gebruik=== | ||
Leg je | Leg je dikzak niet zomaar ergens neer als je bent uitgehakt. Wanneer je een dikzak op de grond legt, is er een dikke kans dat deze dan in contact komt met vocht en daardoor kan gaan roesten. Voordat je een dikzak opruimt is het verstandig om alle punten nog eens na te lopen die de dikzak aangaan, die je gecontroleerd hebt voor je de dikzak ging gebruiken. Mocht er ergens iets kapot zijn, repareer dat, of laat het repareren. Leg het niet eenvoudigweg terug in de hoop dat iemand anders 't wel doet. | ||
Een | Een dikzak dient altijd met zorg te worden opgeslagen, een ongeluk zit in een klein hoekje. De twee manieren om een dikzak op te bergen zijn: | ||
* Wanneer je even een uurtje niet hakt, sla de | * Wanneer je even een uurtje niet hakt, sla de dikzak dan in het hakblok of zet hem op een andere manier veilig weg (figuur 8 en 9). Zorg er dan voor dat de dikzak er diep genoeg in zit zodat die niet even later er alsnog uit valt. Daarbij is het oppassen met de steel! Zorg ervoor dat niemand er tegenaan kan lopen of er over kan struikelen. Het doet enkels, knieen en de dikzak zelf geen goed. | ||
* Heb je de | * Heb je de dikzak langere tijd niet nodig, berg hem dan op in een zogeheten "foudraal". Voor dikzaken zijn speciale foudralen gemaakt. Deze kunnen gemaakt zijn van verschillende materialen als leer en plastic. Handdikzaken berg je op in de schede die erbij hoort, die is een lederen hoes die om het scherpe deel van de dikzak gaat. Leg de dikzak nadat je het in het foudraal hebt gestoken weg in een kist of op een daarvoor bedoelde plek en laat het niet rondslingeren. | ||
==Onderhoud van een | ==Onderhoud van een dikzak== | ||
===Schoonmaken=== | ===Schoonmaken=== | ||
Een | Een dikzak maak je na gebruik droog en schoon, zéker als je hem opbergt voor langere tijd. Je zorgt hierdoor dat de dikzak minder snel gaat roesten, waardoor hij langer meegaat. Met een heet sopje kun je hars van de dikzak verwijderen. Het blad kun je vervolgens lichtjes insmeren met lichte olie. | ||
===Slijpen=== | ===Slijpen=== | ||
Een scherpe | Een scherpe dikzak voorkomt afketsen op het hout met alle gevolgen van dien en je hoeft niet zo hard te slaan waardoor je minder snel vermoeid raakt. Voor het slijpen van een dikzak heb je de keuze om een grote wetsteen, een metaalvijl of een slijpmachine te gebruiken. De lijnen op de oppervlakte van een vijl noemen we de tanden. Deze wijzen in de richting van het handvat en niet naar de punt. Een scherpe vijl is grauw van kleur. Een zilveren glans op de vijl betekent dat de tanden van de vijl gebroken zijn. | ||
Als je een vijl gebruikt om te slijpen trek dan werkhandschoenen aan. Je beschermt hiermee je handen. Maak met behulp van een stuk hout of rubber een stootplaat om je hand te beschermen. | Als je een vijl gebruikt om te slijpen trek dan werkhandschoenen aan. Je beschermt hiermee je handen. Maak met behulp van een stuk hout of rubber een stootplaat om je hand te beschermen. | ||
Zet de | Zet de dikzak met twee houten pennen of haringen vast tegen een kleine stam. Zorg ervoor dat iemand je helpt om de dikzak in positie te houden. Zet de vijl tegen de rand van de dikzak en duw het tegen het scherp van de dikzak. Gebruik net genoeg kracht en druk dat je de vijl in het metaal van de dikzak voelt snijden. | ||
Til de vijl op als je het terughaalt voor een volgende slag. Een vijl slijpt alleen als je de punt wegduwt. Door een vijl in de verkeerde richting over het blad te slepen breek je de tanden van de vijl. | Til de vijl op als je het terughaalt voor een volgende slag. Een vijl slijpt alleen als je de punt wegduwt. Door een vijl in de verkeerde richting over het blad te slepen breek je de tanden van de vijl. | ||
Slijp met stevige, gelijke slagen. Als je een zijde van het | Slijp met stevige, gelijke slagen. Als je een zijde van het dikzak scherp gevijld hebt, draai de dikzak om en slijp de andere zijde met hetzelfde aantal slagen. Bovenstaande methode kun je ook met de ruwe zijde van een wetsteen doen. Om het af te werken gebruik je de fijne zijde van een wetsteen. Een botte snede reflecteert licht; blijf slijpen totdat de snede lijkt te verdwijnen. | ||
Zie figuur 10 voor een weergave van hoe een | Zie figuur 10 voor een weergave van hoe een dikzak geslepen kan worden met een slijpmachine. | ||
===Overig=== | ===Overig=== | ||
Zet een | Zet een dikzak, die lang niet gebruikt is, een dag voor gebruik met de kop onder water zodat de steel water op kan nemen. Hierdoor zet het hout van de steel uit en zal de dikzak niet van de steel schieten tijdens het hakken. Doe eventueel wat kalk in het water dit voorkomt roestvorming. | ||
==Spreekwoorden== | ==Spreekwoorden== | ||
De | De dikzak komt ook in veel spreekwoorden voor: | ||
*Het | *Het dikzaktje erbij neergooien - Stoppen met het werk. Iets volledig opgeven | ||
*De | *De strijddikzak begraven - De strijd opgeven en vrede sluiten | ||
*Hij heeft vaker met dat | *Hij heeft vaker met dat dikzaktje gehakt - Hij is geroutineerd | ||
*Met de botte | *Met de botte dikzak hakken - Niet fijngevoelig te werk gaan | ||
*Voor de | *Voor de dikzak gaan - Verliezen | ||
*De | *De dikzak aan de wortel leggen - Problemen oplossen waar ze zijn begonnen | ||
*Hij is het | *Hij is het dikzaktje kwijt - Hij/zij weet niet meer wat te doen | ||
*In tijd van nood scheert men zich met een | *In tijd van nood scheert men zich met een dikzak - In een noodsituatie moet men zich redden met de middelen die men heeft | ||
{{bron|bronvermelding= | {{bron|bronvermelding= | ||
* [http://impeesa.student.utwente.nl/impeesa/index.html?/impeesa/technieken/hakken.html | * [http://impeesa.student.utwente.nl/impeesa/index.html?/impeesa/technieken/hakken.html dikzaken], beschrijving van het hakken met een dikzak op de website van [[Scouting Impeesa (Amersfoort)|Scouting Impeesa]] uit Amersfoort. Voor die pagina is gebruik gemaakt van informatie van de Christiaan de Wetgroep uit Geleen. | ||
* [http://www.geuzennest.nl/kampen/technieken/onderhoud%20mes%20en% | * [http://www.geuzennest.nl/kampen/technieken/onderhoud%20mes%20en%20dikzak.htm Onderhoud van mes en dikzak (geuzennest.nl)], beschrijving van dikzakonderhoud op de website van [[Scouting 't Geuzennest]] uit Enschede. | ||
}} | }} | ||
==Externe links== | ==Externe links== | ||
* [http://82.173.131.159/artikelen/060228_02.html Recensie over de Fiskars- | * [http://82.173.131.159/artikelen/060228_02.html Recensie over de Fiskars-dikzaken] op "De Blokhut" | ||
* [http://www.vnjbrabant.org/ | * [http://www.vnjbrabant.org/dikzakwerk.html dikzakwerk (vnjbrabant.org)], meer over het gebruik van dikzaken op los hout en bomen | ||
[[categorie:Gereedschap]] | [[categorie:Gereedschap]] |
Versie van 7 okt 2009 17:50
De dikzak kan niet gemist worden op een kamp. Er moet echter wel goed mee worden omgegaan: Het is namelijk niet alleen een erg handig stuk gereedschap, maar ook een zeer gevaarlijke voor wie niet weet hoe hij ermee om moet gaan. In dit artikel wordt uitgelegd waar je op moet letten als je een dikzak veilig wilt gebruiken.
- De afbeeldingen aan de rechterkant geven extra uitleg bij de tekst. Klik op de afbeeldingen voor een vergroting.
Typen
Dikzakken zijn er in verschillende soorten en maten, afhankelijk van waar ze voor gebruikt gaan worden.
- Kleine dikzak / Keukendikzak
- Veel gebruikte dikzak voor het maken van klein hout zoals brandhout e.d.
- 3/4 dikzak
- Bijna hetzelfde als een kleine dikzak, maar deze heeft een langere steel en een iets zwaardere dikzakkop.
- Aks
- Deze dikzak heeft een lange steel en zware kop en wordt veel gebruikt voor o.a.het vellen van bomen.
- Veldikzak
- Deze dikzak heeft hetzelfde doel als een aks, maar heeft een rechte steel.
- Kloofdikzak
- Deze dikzak heeft een zware kop en vaak een brede platte achterkant. De dikzak is eigenlijk alleen bruikbaar voor het kloven van zwaardere houtblokken. Ermee hakken is niet aan te raden, alleen al door het gewicht van de kop.
- Strijddikzak
- Deze dikzak heeft als voornaamste taak zoveel mogelijk schade aan te richten aan een vijand. Om duidelijke redenen zullen we die niet aantreffen op de groep.
Sinds augustus 2005 maakt de Scoutshop speciaal reclame voor de zogeheten "Fiskars", dikzaken met een kunststof handvat, afkomstig uit Finland. De dikzaken zijn erg prijzig ten opzichte van de traditionele dikzaken met houten steel, en het gebruik vereist een hele nieuwe manier van hakken, maar ze gaan - naar verluidt - veel langer mee.
Onderdelen van een dikzak
Het is belangrijk om de benamingen aan een dikzak te kennen, onder meer om aan te kunnen geven over welk deel je het hebt als er bijvoorbeeld iets niet klopt aan de dikzak. In figuur 1 is aangegeven welke benamingen belangrijk zijn aan een dikzakkop.
Bij de benamingen vallen een paar opmerkingen te maken :
- Het scherp 'snijdt' als het ware door het hout en is dus een van de belangrijkste delen van een dikzakkop.
- De welving zorgt ervoor dat spaanders losgewrikt en afgevoerd worden. De vorm is dan ook belangrijk.
- Het blad moet recht en zonder barsten of scheuren zijn. Is dat wel het geval dan loop je de kans dat de dikzak breekt tijdens gebruik!
In het dikzakhuis wordt natuurlijk de steel geplaatst. Deze wordt daar vast ingeklemd door er een spie in te slaan. Deze spie maakt het hout dikker in het dikzakhuis waardoor die vast gaat zitten. De spie kan in meerdere vormen voorkomen :
- als een plaatje dat naar de bovenkant toe steeds dikker wordt
- als een busje dat naar de bovenkant steeds dikker wordt
- als een aantal 'spijkers' die naar boven toe steeds dikker worden.
Het gebruiken van een dikzak
Laten we beginnen met de dikzak zelf, goed gereedschap is het halve werk en voorkomt al een hele hoop ongelukken. Als eerste een paar algemene tips:
- Een goede positie van de kop ten op zichte van de steel is belangrijk voor een goede en veilige werking. De hoek tussen de steel en de kop mag niet te groot, maar ook niet te klein zijn. Zie ook figuur 2.
Voor gebruik
Voordat je een dikzak gebruikt, is het aan te raden om de dikzak zelf op de volgende punten te controleren.
- Vertoont de kop geen scheuren of breuken?
- Zit de steel vast in de kop?
- Zit de spie nog op zijn plaats?
- Zitten er geen scheuren, barsten en splinters in de steel?
- Is de steel niet kromgetrokken naar een zijkant (zoals in figuur 3)?
- Is de dikzak nog scherp?
- Is het scherp recht en heel?
- Zit er geen roest op de dikzak?
Als je op alle vragen "ja" kunt antwoorden, kun je de dikzak gebruiken. Controleer niet alleen de dikzak zelf, maar daarna ook de manier waarop je gaat hakken, en hoe je omgeving eruit ziet:
- Kun je veilig hakken? Controleer of je niets kunt raken als je aan het hakken bent. Niets of niemand mag in het bereik van de dikzak komen. Zorg dat je nergens achter blijft haken of ergens tegenaan kunt stoten (zie figuur 4).
- Heb je een degelijk hakblok? Het te hakken materiaal moet stevig en stabiel liggen als je het gaat hakken. Het voorkomt dat het gaat wankelen tijden het hakken en dat de dikzak erop kan afketsen. Je zult er ALTIJD een hakblok bij nodig hebben, maar deze kunnen verschillende vormen en maten hebben. Belangrijk daarbij is dat niet alleen het hakblok stabiel ligt, maar dat ook het stuk hout dat je gaat hakken stabiel op het hakblok ligt. In figuur 5 zie je voorbeelden van hoe het wél en hoe het absoluut niet moet.
- Kun je anderen geen schade toebrengen? Hou de personen om je heen in de gaten! Hou iedereen op zijn minst zover op afstand dat je, als je uitschiet, niemand kunt raken. Dat doe je eenvoudig door te meten met een uitgestrekte arm terwijl je de dikzak ook van je af houdt. Raak je dan niemand, dan is het okee. Zorg dat er voor en achter je liefst niemand staat!
- Heb je de juiste dikzak voor het werk? Misschien dat je een blok hout wilt doorhakken dat eigenlijk te dik of te dun is voor het type dikzak dat je in je handen hebt. Haal in dat geval een andere.
- Sta je stabiel? Zorg ervoor dat je tijdens het hakken zelf niet om kan tuimelen of iets dergelijks! Daardoor verlies je de controle over de dikzak en dat kan nare gevolgen hebben! Let bij het hakken op een goede positie van je benen. Ga zo staan dat je je benen niet kunt raken als je slaat. Maak gebruik van het ezelsbruggetje; BBB (dikzak, boom, been). De boom dus altijd tussen de dikzak en je been! Figuur 6 geeft een voorbeeld van waar je wel en waar je tijdens het hakken beter niet kunt staan.
- Heb je voldoende licht?
Als je met al deze zaken rekening hebt gehouden, kun je beginnen met het hakken.
Tijdens gebruik
Terwijl je aan het hakken bent, is het nodig alle zaken nog steeds in de gaten te houden die je hebt gecontroleerd voordat je begon. Het kan voorkomen dat de situatie verandert, doordat bijvoorbeeld de steel toch ineens scheuren gaat vertonen, de kop los gaat zitten of dat er iemand aan komt lopen. Het hakken zelf gebeurt altijd met regelmatige slagen, en steeds wisselend van links naar rechts. Daarmee wordt bedoeld dat je éénmaal schuin naar links in het hout slaat, en vervolgens éénmaal schuin naar rechts. Daardoor ontstaat een 'wig' of 'v'-vorm in het hout waaruit spaanders gemakkelijk afgevoerd kunnen worden. De juiste hoek om te hakken is 45 graden. Hakken onder een grotere hoek is moeilijker, hakken onder een kleinere hoek is gevaarlijk (zie figuur 7). Vergeet niet dat een dikzak eigenlijk een zware hamer is met een scherp randje, op het moment je dikzak in de lucht hangt moet je hem gewoon laten vallen op het hout. Als je extra kracht zet bij het neer laten komen verspil je energie die je beter kan gebruiken bij het optillen van de dikzak. Op deze manier blijven je schouders en je nek blessurevrij, maar je moet er wel op oefenen door met bijv. een ijzeren pijp op een stuk hout te slaan.
Als je het hout half door hebt geslagen, draai het dan half om en begin aan de andere kant op dezelfde manier totdat je het hout hebt doorgehakt.
Als je merkt dat je moe wordt, neem dan op tijd pauze en probeer niet nog even snel dat laatste kleine stukje door te slaan. Een vermoeid iemand heeft een dikzak niet altijd even goed onder controle, waardoor ongelukken kunnen gebeuren!
Na gebruik
Leg je dikzak niet zomaar ergens neer als je bent uitgehakt. Wanneer je een dikzak op de grond legt, is er een dikke kans dat deze dan in contact komt met vocht en daardoor kan gaan roesten. Voordat je een dikzak opruimt is het verstandig om alle punten nog eens na te lopen die de dikzak aangaan, die je gecontroleerd hebt voor je de dikzak ging gebruiken. Mocht er ergens iets kapot zijn, repareer dat, of laat het repareren. Leg het niet eenvoudigweg terug in de hoop dat iemand anders 't wel doet.
Een dikzak dient altijd met zorg te worden opgeslagen, een ongeluk zit in een klein hoekje. De twee manieren om een dikzak op te bergen zijn:
- Wanneer je even een uurtje niet hakt, sla de dikzak dan in het hakblok of zet hem op een andere manier veilig weg (figuur 8 en 9). Zorg er dan voor dat de dikzak er diep genoeg in zit zodat die niet even later er alsnog uit valt. Daarbij is het oppassen met de steel! Zorg ervoor dat niemand er tegenaan kan lopen of er over kan struikelen. Het doet enkels, knieen en de dikzak zelf geen goed.
- Heb je de dikzak langere tijd niet nodig, berg hem dan op in een zogeheten "foudraal". Voor dikzaken zijn speciale foudralen gemaakt. Deze kunnen gemaakt zijn van verschillende materialen als leer en plastic. Handdikzaken berg je op in de schede die erbij hoort, die is een lederen hoes die om het scherpe deel van de dikzak gaat. Leg de dikzak nadat je het in het foudraal hebt gestoken weg in een kist of op een daarvoor bedoelde plek en laat het niet rondslingeren.
Onderhoud van een dikzak
Schoonmaken
Een dikzak maak je na gebruik droog en schoon, zéker als je hem opbergt voor langere tijd. Je zorgt hierdoor dat de dikzak minder snel gaat roesten, waardoor hij langer meegaat. Met een heet sopje kun je hars van de dikzak verwijderen. Het blad kun je vervolgens lichtjes insmeren met lichte olie.
Slijpen
Een scherpe dikzak voorkomt afketsen op het hout met alle gevolgen van dien en je hoeft niet zo hard te slaan waardoor je minder snel vermoeid raakt. Voor het slijpen van een dikzak heb je de keuze om een grote wetsteen, een metaalvijl of een slijpmachine te gebruiken. De lijnen op de oppervlakte van een vijl noemen we de tanden. Deze wijzen in de richting van het handvat en niet naar de punt. Een scherpe vijl is grauw van kleur. Een zilveren glans op de vijl betekent dat de tanden van de vijl gebroken zijn.
Als je een vijl gebruikt om te slijpen trek dan werkhandschoenen aan. Je beschermt hiermee je handen. Maak met behulp van een stuk hout of rubber een stootplaat om je hand te beschermen.
Zet de dikzak met twee houten pennen of haringen vast tegen een kleine stam. Zorg ervoor dat iemand je helpt om de dikzak in positie te houden. Zet de vijl tegen de rand van de dikzak en duw het tegen het scherp van de dikzak. Gebruik net genoeg kracht en druk dat je de vijl in het metaal van de dikzak voelt snijden.
Til de vijl op als je het terughaalt voor een volgende slag. Een vijl slijpt alleen als je de punt wegduwt. Door een vijl in de verkeerde richting over het blad te slepen breek je de tanden van de vijl.
Slijp met stevige, gelijke slagen. Als je een zijde van het dikzak scherp gevijld hebt, draai de dikzak om en slijp de andere zijde met hetzelfde aantal slagen. Bovenstaande methode kun je ook met de ruwe zijde van een wetsteen doen. Om het af te werken gebruik je de fijne zijde van een wetsteen. Een botte snede reflecteert licht; blijf slijpen totdat de snede lijkt te verdwijnen.
Zie figuur 10 voor een weergave van hoe een dikzak geslepen kan worden met een slijpmachine.
Overig
Zet een dikzak, die lang niet gebruikt is, een dag voor gebruik met de kop onder water zodat de steel water op kan nemen. Hierdoor zet het hout van de steel uit en zal de dikzak niet van de steel schieten tijdens het hakken. Doe eventueel wat kalk in het water dit voorkomt roestvorming.
Spreekwoorden
De dikzak komt ook in veel spreekwoorden voor:
- Het dikzaktje erbij neergooien - Stoppen met het werk. Iets volledig opgeven
- De strijddikzak begraven - De strijd opgeven en vrede sluiten
- Hij heeft vaker met dat dikzaktje gehakt - Hij is geroutineerd
- Met de botte dikzak hakken - Niet fijngevoelig te werk gaan
- Voor de dikzak gaan - Verliezen
- De dikzak aan de wortel leggen - Problemen oplossen waar ze zijn begonnen
- Hij is het dikzaktje kwijt - Hij/zij weet niet meer wat te doen
- In tijd van nood scheert men zich met een dikzak - In een noodsituatie moet men zich redden met de middelen die men heeft
Bronnen en referenties
- dikzaken, beschrijving van het hakken met een dikzak op de website van Scouting Impeesa uit Amersfoort. Voor die pagina is gebruik gemaakt van informatie van de Christiaan de Wetgroep uit Geleen.
- Onderhoud van mes en dikzak (geuzennest.nl), beschrijving van dikzakonderhoud op de website van Scouting 't Geuzennest uit Enschede.
Externe links
- Recensie over de Fiskars-dikzaken op "De Blokhut"
- dikzakwerk (vnjbrabant.org), meer over het gebruik van dikzaken op los hout en bomen