Jakobsstaf
Een jakobsstaf, graadstok of graadboog (Latijn: baculus jacobi) is een meetinstrument uit de 14e eeuw waarmee men hoeken kan meten, mogelijk uitgevonden door Gersonides. Men kan er de hoogte of de breedte van een bouwwerk mee bepalen, maar ook de hoek van de zon ten opzichte van de horizon. Hiermee kan men tijdens navigatie op zee de breedtegraad vaststellen waarop men zich bevindt. De jakobsstaf is de voorloper van de sextant.
Voor de zeevaart werd het instrument waarschijnlijk in de 16e eeuw geïntroduceerd. Vooral in Nederland is het lang in gebruik gebleven, tot in de 19e eeuw.
Werking[bewerken]
Het instrument bestaat uit een stok (ongeveer een meter lang) waarop een schaalverdeling is aangebracht, en waarlangs een haaks daarop geplaatste tweede stok kan schuiven. Men houdt het uiteinde van de jakobsstaf tegen het gezicht en kijkt beurtelings naar de horizon en naar het punt waarvan men de hoek of de hoogte wil meten. Als de dwars geplaatste stok zo wordt geschoven dat deze precies tussen die twee punten lijkt te passen, leest men de schaalverdeling af. Deze is een maat voor de hoek. Om de hoogte van een gebouw te bepalen, moet ook de horizontale afstand tot de onderkant van het gebouw bekend zijn. Met behulp van goniometrische functies kunnen de benodigde berekeningen gemaakt worden.
Op zee werd het instrument gebruikt om de hoogte van de zon of de sterren te bepalen. De dwarsstok werd zodanig verschoven dat de ene kant een ster aanwees, de andere de kim aanraakte. Op de schaalverdeling kon de hoogte dan worden afgelezen. Een nadeel was dat de navigator tegen de zon in moest kijken. Om dat te ondervangen werd een beroet glaasje aan het uiteinde bij het oog bevestigd.
Astronomie[bewerken]
Vroeger werd met deze stok de boogafstand tussen twee sterren bepaald (men schoof de dwarslat totdat men twee sterren tegelijk zag bij de uiteinden). Daaruit volgend kon men ook de hoogte van een hemellichaam boven de horizon meten.
Geschiedenis[bewerken]
Het is in de 14e eeuw uitgevonden door Gersonides. Het is bedacht om hoeken te meten. Met het instrument is het mogelijk de hoogte van gebouwen, de positie van de zon ten opzichte van de horizon en de afstanden tussen sterren te bepalen. Vanaf de 16e eeuw gebruikte men het instrument in de zeevaart. Zeevaarders bepaalden met het instrument op welke breedtegraad ze zich bevonden en navigeerden zo de over wereldzeeën. In Nederland is het gebruikt tot in de 19e eeuw; met de komst van het sextant raakte het in de zeevaart in onbruik.
Wereldjamboree 1937[bewerken]
In het logo van de Wereldjamboree 1937 heeft de Jakobsstaf 4 dwarslatten en daardoor 10 uitsteeksels. Deze staan voor scouts in die tijd symbool voor de 10 padvinderswetten. bij de slotceremonie van de jamboree op 9 augustus 1937 kregen alle contingentleiders uit handen van Robert Baden-Powell een Jakobsstaf uitgereikt.
Hiermee nam de 81-jarige Baden-Powell afscheid van scouting en sprak: "Ik nader het eind van mijn leven, velen van jullie staan nog aan het begin. Ik wens jullie een gelukkig en succesvol leven toe. Je kunt dit bereiken door je altijd aan de Padvinderswet te houden, wat je ook bent en waar je je ook bevindt. Now Goodbye. God bless you all. God bless you."
Ommencursus[bewerken]
Toen in 1940 Nederland bezet werd door nazi-Duitsland, leek het er eerst op dat scouting door kon gaan. Maar omdat de verbindingen met Gilwell Park verbroken waren, konden er geen officiële Gilwelltrainingen meer gegeven worden. Er werd daarom gepland om in plaats daarvan Ommencursussen te houden. De Jakobsstaf werd als symbool van de trainingen/cursussen genomen. De gilwelltekens werden vervangen door een insigne, bestaand uit drie kleine stukjes eiken-rondhout, afkomstig van de terreinen van Ada's Hoeve en dusdanig bevestigd en onderling zodanig van formaat, dat zij tezamen een gesymboliseerde Jakobsstaf vormden en een grijze das met de Jakobsstaf geborduurd op de punt[1].
Onderscheiding[bewerken]
De Jacobsstaf was vanaf de wereldjamboree van 1937 in Vogelenzang, tot de fusie naar Scouting Nederland in 1973, een van de symbolen geweest van scoutingonderscheidingen. De NPV en de KV kenden de Zilveren en Gouden Jacobsstaf.
